Kościół zawsze nauczał, iż udział wiernych we Mszy świętej powinien być sakramentalny, pełny wewnętrznego zaangażowania oraz wyrażający się we właściwych zewnętrznych formach. Opis tego, co wierni powinni odpowiadać i śpiewać podczas Mszy św. został zamieszczony w pochodzącej z 1958r. instrukcji „De Musica Sacra et Sacra Liturgia”. Jeśli zaś chodzi o postawę ciała wiernych przyjmuje się, że powinna być ona wzorowana na zachowaniu kleru w chórze kapłańskim, które to zachowanie jest określone w rubrykach.
Jeśli chodzi o Mszę świętą ze śpiewem (Missa cantata, jaką zwykle mamy sprawowaną w niedziele) zalecane postawy są określone następująco:
- wierni stoją podczas Aspersji (pokropienie przez kapłana wodą święconą na początku Mszy św. ) ;
- w czasie zmian szat liturgicznych po Aspersji wierni siedzą
- po oddaniu rewerencji ołtarzowi przez kapłana, podczas śpiewu antyfony na wejście wierni klęczą (poza tymi, którzy śpiewają);
- Kyrie i Gloria śpiewa się stojąc, także stojąc należy wysłuchać Kolekty;
- siedzimy podczas Lekcji oraz Graduału i Alleluja;
- należy powstać, aby wysłuchać Ewangelii stojąc;
- siadamy na kazanie w tym samym czasie co ministranci;
- Credo wierni śpiewają stojąc, przyklęknięcia należy dokonać podczas śpiewu Et incarnatus est;
- wierni siadają po wezwaniu Oremus po Credo;
- należy powstać, gdy turyferariusz okadza wiernych - następnie można usiąść;
- wierni powstają, gdy kapłan śpiewa konkluzję Sekrety (per omnia saecula saeculorum);
- należy klęknąć po odśpiewaniu Sanctus;
- wierni wstają na Pater Noster; stoją podczas Agnus Dei i klękają na czas Komunii;
- można siedzieć podczas ablucji;
- należy powstać na wezwanie Dominus vobiscum po Komunii;
- wierni klękają na błogosławieństwo i stoją podczas ostatniej Ewangelii zwykle wykonując stosowny śpiew.
Odpowiedzi wygłaszane podczas Mszy św różnią się w zależności od formy Mszy
- w Mszy śpiewanej (tzn. podczas której celebrans śpiewa swoje modlitwy) wierni mogą śpiewać części stałe (Kyrie, Gloria Credo, Sanctus, Agnus Dei) i śpiewają odpowiedzi na śpiewane wezwania kapłana. Ponadto przystępujący do Komunii recytują Domine non sum dignus.
- w Mszy czytanej (tzn. takiej podczas której celebrans recytuje swoje modlitwy) wierni mogą odpowiadać wszystko to co recytują ministranci i ponadto można odmawiać całą modlitwę Pater Noster wraz z konkluzją Amen
Stosownymi są następujące gesty podczas Mszy świętej:
- skłon głowy podczas słów:
◦ Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto,
◦ Jesus,
◦ adoramus Te, gratias agimus Tibi, Jesu Christe, suscipe depracationem nostram [w Gloria],
◦ Deum, Jesum Christum, simul adoratus [w Credo],
◦ Gratias agamus Domino Deo nostro [przed prefacją],
◦ Sanctus [w Sanctus],
◦ przed i po okadzeniu wiernych;
- znak krzyża (przeżegnanie):
◦ przy pokropieniu wodą święconą,
◦ na początku Mszy św.,
◦ wówczas, gdy celebrans wykonuje znak krzyża podczas głośno odmawianej modlitwy,
◦ potrójny stosowny znak krzyża na początku Ewangelii,
◦ na koniec Credo i Gloria,
◦ na Benedictus [w Sanctus],
◦ podczas końcowego błogosławieństwa.
ablucja (łac. ablutio – obmycie) – obmycie rąk przez kapłana
Na koniec zaś nie można nie polecić ściągnięcia stałych części Mszy Świętej w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego, bądź kupno własnego, profesjonalnego instruktażu książkowego.
